ROMEREIS OKTOBER 2005 (herinneringen)

1. Vlak bij het Forum Romanum loopt een drukke verkeersweg over een aantal lagen van de historie. Mussolini liet de mensen hun huizen verlaten om de boel links en rechts van de weg te kunnen afgraven. Diverse keizerlijke standbeelden (o.a. keizer Augustus met gesplitste pony op voorhoofd), die o.a. ook door de fascisten zijn neergezet. DAT LAATSTE STAAT ER DAN OOK GEWOON OP! Principe van de Romeinen lijkt te zijn. Laten staan. Hoort bij onze geschiedenis. We bouwen er – indien nodig – gewoon om heen, over heen, achter langs, MAAR BREKEN NIET AF!

2. Een van de 7 heuvels is het Capitool met o.a. het paleis (Math Osseforth: “Suikertaart”) voor koning Victor Emanuel, die in elk opzicht hoog te paard zit. Heel in de verte tussen de bomen een ruiterstandbeeld van de bevrijder Garibaldi (grote hoed op wapperende grijze haren).

3. Op het Capitool ook het Capitolijns Museum met bustes van o.a.:

Socrates ( “het enige wat we weten is, dat we niets weten” als basis voor ‘een goed gesprek’ tussen intellectuelen)

Homerus (de “blinde ziener”) Bestond Homerus overigens uit meer dichters?

Praters (“hollow shells”), die alles wat krom was, recht konden praten. Gewoonte dat de discussies in de senaat stopten bij zonsondergang. Zulke figuren slaagden er vaak in, dankzij deze gewoonte discussies eindeloos te rekken en beslissingen uit of af te stellen.

De keiharde keizer Callicalli (?) krijgt een buste, die hem zeer ‘levend’ uitbeeldt: hij kijkt verstoord en dreigend naar links.

Voorts: de Doornuittrekker (originele versie), de jongeman, die eerst kilometers rende om zijn boodschap over te brengen, de pijn van de doorn in zijn voet bewonderenswaardig negerend.

De stervende Gallier (aangrijpende edelheid).

De wolvin (oorspronkelijk Etrustisch beeld) met onder haar tepels het eeuwen later toegevoegde als naar Peijnenburg-koek happende baby-duo Romulus (stichter van Rome) en Remulus. Deze lupo (= wolvin, overigens ook een aanduiding voor prostituees) met babys het symbool voor Rome en het Romeinse rijk.

4. Galleria Borghese met:

- Beelden van Bernini (begin 17^e eeuw: barok) en Canova (begin 18^e eeuw: neo-classicisme).

- Van Canova: een mooi (neo-)classicistisch beeld van de half zittende/liggende Pauline Bonaparte, schoonzusje van Napoleon.Op Elba hield zij Napoleon later gezelschap.

Bernini (van het mysterie van Dan Brown):

• David (verbeten uitdrukking van het gezicht/veel beweging/emotie)

• De Roof van Proserpina (door Pluto, de God van de onderwereld = Suburbia, vergezeld door de driekoppige hellehond Cerberus) Let op de vingerafdrukken in de linkerdij van Proserpina! De moeder van Proserpina, Démeter, klemtoon op De, ter = tair) besloot als wraak (resultaat van een compromis, anders was zij voor altijd ondergedoken)) een deel van het jaar ondergronds te gaan en de wereld kaal te doen zijn (herfst/winter), maar de andere helft van het jaar was ze dan wel zo vriendelijk om planten en bloemen op aarde weer te doen groeien en bloeien (lente/zomer).

• Apollo en Daphne. Apollo wordt door de gouden pijl van Eros getroffen en raakt verliefd op Daphne. D wordt echter door een loden pijl geraakt, symbool voor onbeantwoorde liefde. Ze vlucht, smeekt de godin van de aarde, Gea, haar te redden. Dit lukt. Op het moment, dat Apollo Daphne grijpt, verandert zij in een laurierboom (zie o.a. haar haren) Apollo blijft niets anders over dan zijn hoofd met een lauriertak te versieren als herinnering aan zijn geliefde. Enorme beweging in het beeld. En die beweging wordt gesmoord in de onverzettelijkheid van een boom.

De Barberini-Paus (Urbanus VIII) zet de volgende tekst erbij: Voor hem, die de vreugden van de schoonheid, die vergaat, wil volgen, blijft niets anders over dan een handvol laurierbladeren en enkele bittere bessen”. (Deze paus bewonderde Bernini zeer en hield ooit Bernini een handspiegel voor de neus, zodat deze een zelfportret kon boetseren).

• De buste van Scipio Borghese. Twee versies. De ene keer met een snee in het hoofd (zat nu eenmaal in het materiaal), de andere keer zonder snee en dit op uitdrukkelijk verzoek van een teleurgestelde Scipio (Oke, dan doen we het nog een keer!)

5 St. Maria della Vittoria (zie ook Dan Brown: een kardinaal sterft door het vuur):

Ook van Bernini:

• De Verrukking van de heilige Theresa.

Orgastische (mystiek, maar toch….) beleving van Theresa, als een wondermooie, charmante Engel van de Goddelijke liefde haar hart doorboort.

• In deze kerk ook (opvallend bescheiden. Uit verlegenheid met de opdracht iets moois te

maken voor een man, die zelf de prachtigste dingen had gemaakt?) het graf van Bernini:

Het graf bevindt zich rechtsvoor in de kerk en toont slechts enkele marmeren treden naar de verhoging van het altaar. In één van de treden staat zijn

naam gegrift.

6. St. Pieter (ontwerp Michelangelo)

Opnieuw van Bernini:

• De Kolonnade (grote plein met de zuilen voor de kerk).

• Het grote bronzen Baldakijn boven het hoofdaltaar/grafgedenkteken van de apostel Paulus op gedraaide zuilen

• Dynamisch grafgedenkteken voor de eigenzinnige Alexander VII (met geraamte), die koningin Christine van Zweden in het Vaticaan liet wonen (!)

• Grafmonument voor ‘zijn’ (Barberini-)paus Urbanus VIII (midden achterin de kerk, rechts van de zwevende stoel van Petrus) Links daarvan grafmonument van Michelangelo, grafmonument voor Paus Paulus III

6. Verder werk van Bernini te zien op de Piazza Navona: De Vierrivierenfontein en op de Piazzo Barberini de Tritonfontein. Tenslotte is er nog het

de Olifant van Bernini, die een origineel Egyptische obelisk draagt.

8 Ook in de Sint Pieter::

Michelangelo’s Piéta (Maria met dode Jezus: direct rechts naast de entree)

9 Andere kerken o.a. : San Paolo fuori le mura (met de beeltenissen van alle pausen. De laatste in een speciaal spotje. Rechtsachter o.a. de

Nederlandse/Duitse paus Adrianus. Achter het hoofdaltaar geschilderd babytje (= de ‘bescheiden’ paus Horatius) aan de voeten van Jezus.

San Giovanni (met de indrukwekkende beelden van alle apostelen).

il Jesu (de Jezuieten-kerk) met crypte van stichter van de orde: Ignatius de Loyola (verguld, het massieve goud is verkocht). Plafond: is voor de helft

trompe-l’oeil.

Pantheon : oorspronkelijk een Romeinse tempel. Koepel met regengat in feite identiek aan o.a. die van St. Pieter.

10. Bijzondere kerk-combinatie: San Clemente. Daar bevind je je als het ware in een lift, die je voert van de 12^e eeuw (bovenkerk) naar beneden naar de

onderkerk uit de 4^e eeuw en tenslotte nog eens verder naar beneden naar de eerste eeuw met de oorspronkelijke ‘straattegels’ van de Romeinen, een

ondergronds riviertje dat uitmondt op de Tiber en een tempel voor Mithras.

De Mithreas-godsdienst was onder de Romeinen ooit concurrerend met de christelijke. Het was een soldaten-godsdienst, waarbij men aanlag en een stier

werd geslacht, waarvan het bloed werd gedronken. Mithras was een zoon van de Zonnegod en je komt dan in de buurt van de Zarathustra-cultus. De

christelijke godsdienst won het al gauw van de Mihras-godsdienst (zie ook Ostia verderop).

11. Vaticaans Museum

Sixtijnse kapel met plafondschilderingen van Michelangelo en de Stanza (slaapkamers van de pausen) van Rafaël.

In de kapel, rechtsonder op de plafondschildering (in de onderwereld bij een soort Hades = doodsrivier), een man, die ons tegemoet loopt en naar

rechts kijkt. Het gezicht is dat van Rafaël. Aan de vlakke achterzijde van de kapel , onder de plafondschildering is is rechts een muurschildering, waaraan

een Nederlander ( H. v.d. Broek) heeft meegeschilderd (aartsengel?

Over een slaapkamer-muurschildering van Rafaël:

Traptreden voor een tempel, waarop allerlei denkers zitten, waaronder Diogones (“Alexander de Grote, ga uit mijn zon!”), een cynisch man, die aan

niemand en niets een boodschap had. Links van hem een man met het gezicht van Michelangelo. Tweede man van rechts is Rafaël. Hij staart ons aan.

Centraal lopen Plato met baard en Aristoteles op ons af. Plato vertegenwoordigt het metaphysische en de wiskundige Aristoteles benadrukt het aardse.

( let op hun handgebaren).

12

Colosseum met ooit een reusachtig gouden beeld van keizer Nero. Toen Nero dood was, lieten de Romeinen het gewoon staan en ‘verbouwden’ het tot zonnegod met stralenkrans.

Gladiatoren hadden de status van sporthelden nu. In Rome had men genoeg geld om de gevechten op leven en dood te doen plaatsvinden. In de pauzes werden misdadigers bijv. gevierendeeld (entre-actes).

13

De Palatijnen (Keizerlijke paleizen), naast het Forum Romanum weer een heuvel op. Prachtig park met veel olijfbomen. Enorm uitgestrekte paleizen. Het centrum van de wereld, waar aan de touwtjes getrokken werd. Caligula in vooruitstekend gebouw met uitzicht op het Forum Romanum in het algemeen en de kamertjes van de Vestaalse maagden (celibataire vrouwen, die het vuur in de tempels permanent deden branden). Caligula (4 jaar aan de macht, toen werd hij vermoord/liet o.a. toneelstukken opvoeren, waarin letterlijk de lever uit het lijf van de acteurs werd ‘verwijderd’) waande zich de god Jupiter. Hij kon zich – dankzij zijn vooruitgeschoven paleis - hoppend via het Forum Romanum naar de Jupitertempel op het Capitool (links van het paleis van Victor Emanuel) bewegen.

Vanaf een later door een andere keizer gebouwd terras was het mogelijk naar de allerpopulairste sport der Romeinen te kijken op het Circus Maximus: het paardenrennen.

Veel (ged. dwaze) keizers vermoord, niet zelden door hun eigen echtgenotes (bijv. Livia), die eigen zoons (bijv. de zoon van Livia Tiberius) meebrachten.

En verder ook Claudius (Derek Jacobi!), die keizer tegen wil en dank werd. Zie verder de dvd.

497 na Chr. is het in feite gedaan met het Romeinse rijk. O.a. de Goten veroveren hun enorme gebieden. De koning van de West-Goten, Odoaker, zit uiteindelijk op de Romeinse troon in de reusachtige Palatijnen. Aan de touwtjes hoeft niet meer gtrokken te worden, want die zijn grotendeels doorgeknipt. Maar wat blijft is het te grote paleis. Op een rechthoekig veld zou Odoaker zich daarop in een eliptische cirkel (er staat nog een muurtje) teruggetrokken hebben en daar een klein paleisje hebben gebouwd. De duistere middeleeuwen zijn hiermee begonnen. Men trekt naar binnen. Pas in de 16^e eeuw (onder invloed van de pausen en hun kunstenaars zoals Michelangelo) vindt de hergeboorte van de klassieke oudheid plaats (Reneissance).

14

Forum Romanum

Met het graf van Romulus, zuil van Phokas, de resten van tempels, basilieken (dit zijn oorspr. marktpleinen), het Tabularium (oud Romeins torengebouw, waarin de Romeinse administratie werd verzorgd geplakt tegen latere gebouwen achter - vanaf het Forum gezien: voor - het paleis van Victor Emanuel), de ronde tempel van Vesta (met dus de maagden, die het vuur aan hielden), met de Titusboog aan de kant van de Palatijnen (triomfboog, waar de verslagen volkeren ‘onder het juk door’ , onder de boog door moesten) en aan de andere zijde de Boog van Septimius Severus, waar nog voor kort het autoverkeer raasde en parkeerde, compleet met daarnaast het muurtje, waarop Audry Hepburn lag (Roman Holiday).

Ook met het vrijwel vierkante, robuuste Senaatsgebouw (Curie).

Verhaal van Gajus, die als kleine ‘’korte broekeman’ (een bijnaam, die hij ook behield toen hij volwassen was) met zijn vader een vergadering van de senaat, die geheel en al uit mannen bestond, mocht bijwonen. De vergadering ging over het al dan niet de oorlog beginnen tegen Alba. Toen de zon onderging, werd de vergadering zoals te doen gebruikelijk was verdaagd.

De moeder van Gajus probeerde erachter te komen bij haar zoontje waarover gesproken was, maar deze mocht niets zeggen. Om er van af te zijn speldde G. zijn moeder een ander verhaal op de mouw. Er zou door de mannen zijn gepraat over de mogelijkheid polygamie in te voeren. Geschrokken vertelde Gajus moeder dit door aan andere vrouwen, het vuurtje liep als een trein en de volgende morgen stonden er massa’s protesterende vrouwen op de trappen voor de senaat.

De senaatsleden begrepen er niets van, tot de kleine Gajus zei, dat hij misschien wel wist hoe de vork in de steel zat. De vader van Gajus voelde zich heel klein worden: Had hij het jochie maar nooit meegenomen! Maar toe Gajus gesproken had, had iedereen grote pret. Men liet de vrouwen een dag lang in onzekerheid op de stoep razen en pas daarna werd hen verteld, dat er niets van waar was.

Op het Forum ook de plek, waar de urn met de as van de grote Julius Ceasar werd bijgezet.

Verhaal van de dood van Julius Ceasar (o.a. naar Shakespeare met Richard Burton in de rol van Ceasars bodyguard Marcus Antonius):

Ceasar gaat op en dag naar de senaat. Hij is als keizer weliswaar wat over zijn hoogtepunt (56 jaar oud), maar is zeker nog niet uitgeblust. Zit vol plannen. Zijn vrouw waarschuwt hem. Ze had nare dromen, waarin het met haar man niet goed afliep.

Ceasar kan zich niet voorstellen, dat zij gelijk heeft. Hij gaat immers naar zijn eigen mensen in de senaat. Daar aangekomen met Marcus Antonius wordt Marcus A. afgeleid en volledig in beslag genomen door Cassius. Ze wandelen weg. Dan komen de senaatsleden om Julius Ceasar staan. Iemand prikt hem plotseling met een klein mesje. Ceasar, verbaasd, voelt en heeft bloed op zijn hand. Dan hakt iedereen op hem in. Als hij hevig bloedend op de grond ligt, buigt Brutus, zijn favoriet voor het opvolgerschap en pleegkind, zich over hem heen. Ceasar denkt nu geholpen te worden, maar Brutus geeft hem de genadesteek (Et tu Brutus?). Julius C. sterft.

Dan komt Marcus Antonius terug. Hij ziet het lichaam van Julius C. Burton neemt het dode lichaam in zijn armen en houdt een toespraak, waarin: Brutus is a honourable man. YOU ALL ARE HONOURABLE MEN. Hij draagt Julius C. naar buiten. Het volk ziet wat er met hun populaire leider is gebeurd. Het volk rouwt en wil wraak. Uiteindelijk komen de moordenaars ‘to justice’. Brutus en Cassius vluchten nog naar Griekenland, maar daar worden ook zij achterhaald en gedood.

15

OSTIA, de vroegere havenstad aan zee met Rotterdamse mentaliteit. Op zijn top 100.000 inwoners. Doe maar gewoon, wat je moet doen. Weinig franje. Maar e zee schuift naar het westen op en Ostia komt ‘droog’ te liggen. Aanvankelijk vestigen zich daar nog de directies en administraties van de maatschappijen, die met de zeevaart van doen hebben, maar tenslotte verlaten de laatste bewoners deze ‘dode’ plaats.

Er is veel bewaard gebleven:

Een Amphitheater voor o.a. toneel, Thermen-gebouwen (met mogelijkheden van ‘zonnebanken’ ), saunapleinen (slaven verhitten het water), waar de Romeinen waren na het werk. Het werk begon bij zonsopgang en duurde tot 12.00 uur. Daarna ontmoette men (de mannen) elkaar in de tabernen (verzamelwoord voor winkeltjes, waaronder cafeetjes) en in de sauna’s.. Romeinen kenden overigens geen weekends. Wel periodes vrij op bevel van de keizer.

Duidelijke huizenblokken (Insula’s), eigenlijk flatgebouwen (bovenste woning het goedkoopst).

Aparte toiletgebouwen, waar men open en bloot naast elkaar zat, met onder de zitting een gootje met stromend water, dat vervolgens voor je voeten van toilet naar toilet liep. Elk toilet was voorzien van een uitsparing aan de voorzijde, waar je hand met borstel doorheen kon om de billen af te poetsen. Vervolgens kon de borstel in het water van het gootje voor je voeten weer schoongespoeld worden. (Math Osseforth verzucht hoe makkelijk ingeslepen gewoonten, die op enig moment als normaal ervaren worden, later weer kunnen veranderen. Toen was een aparte wc een belachelijk iets, zoiets deed men niet. Nu wordt de omgang van de Ostianen met hun WC-gebouw belachelijk gevonden. Math trekt dit door naar allerlei andere mores en modes!).

De gootjes kwamen uit op de Tiber bij het Insula Tiberia, waar veel vette paling naar toe kwam. De vissaus, die de Romeinen daarvan brouwden (de tomatenketchup van toen?), werd overal in en bij gegeten (Garung).

Onder een klein Thermengebouw ook een Mythras-tempeltje, compleet met Mythrasbeeld, stier en aanligplaats voor de gelovigen (zie ook San Clemente).

Tenslotte: De kerkvader Augustinus (van hem is de opdracht TOLLE LEGE= neem – het boek - op en lees) verbleef lange tijd in Ostia (zijn moeder Monica leefde daar).

Op een steen, die daaraan herinnert, staat: SIC TRANSIT GLORIA MUNDI oftewel ZO VERGAAT DE GLORIE VAN DE WERELD…………

KdL, Rotterdam, 24 oktober 2005.