Document: "De nieuwe spelling komt eraan". Auteur: Nederlandse Taalunie Datum: 14 september 1995. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! Bespreking. ! Het artikel is hieronder exact weergegeven. ! Regels met commentaar zijn ertussen geplaatst, ze zijn ! herkenbaar aan het open kader eromheen !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! DE NIEUWE SPELLING KOMT ERAAN Waarom verandert de spelling? ----------------------------- De spellingverandering was nodig omdat de bestaande dubbelspelling de taalgebruiker in verwarring bracht. De dubbelspelling kennen wij sinds de laatste spellingherziening van 1954. Die herziening is toen vastgelegd in de Woordenlijst der Nederlandse Taal, beter bekend als het `Groene Boekje'. Bij de zogeheten bastaardwoorden (vreemde woorden die zich aan het Nederlands hebben aangepast), gaf de oude Woordenlijst twee schrijfwijzen: de voorkeurspelling en de toegelaten spelling. Zo mocht je "eksemplaar" én "exemplaar" schrijven, "kandidaat" én "candidaat", en ga zo maar door. Daarnaast stonden er nogal wat tegenstrijdig heden in de oude Woordenlijst, zoals "fotocopie" naast "kopie". !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! Hi. Moet je eens in het nieuwe Groene Boekje kijken... !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Een en ander heeft voor veel verwarring gezorgd en in de praktijk geleid tot verschillen in spelling tussen Nederland en Vlaanderen. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! Let op: Hierboven is dubbelspelling als de belangrijkste ! reden voor de spellingherziening genoemd. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Om binnen het Nederlandse taalgebied tot één spelling te komen, hebben Nederland en Vlaanderen in 1994 besloten de spelling te herzien. Deze herziening is uitgevoerd in opdracht van de Nederlandse Taalunie. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! Is dit jokken? ! Al in 1990 is begonnen met de spellingherziening. De ! commissie-Geerts heeft in 1994 voorstellen gedaan, die ! voortijdig uitlekten, en heel wat stof deden opwaaien; het ! waren ingrijpende voorstellen. (Het was een echte herziening) ! Dat was in 1994. Daarna is de taaladviescommissie aan het ! werk gezet, met een bijzonder beperkt kader, geformuleerd ! door het Comite van Ministers van de Taalunie. ! De opdracht was dat er zo min mogelijk mocht veranderen in ! de spelling. Beetje vreemd: Herzie de spelling, als je ! maar niets verandert... !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Wat verandert er? ----------------- Veel verandert er niet. De spelling van de meeste woorden blijft gelijk. In een doorsnee tekst zullen de veranderingen zo beperkt zijn dat ze nauwelijks opvallen. Het is dus zeker niet nodig opnieuw te leren spellen. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! Wat heeft de taalgebruiker hier nu aan? Wie moeite had met ! spellen hoopte op verandering, verandering die correct spellen ! gemakkelijker zou maken. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Dit zijn de voornaamste wijzigingen: ------------------------------------ 1. In het algemeen wordt de voorkeurspelling de enige officiële vorm. Anders gezegd: de toegelaten spelling verdwijnt. Officieel kun je dus niet meer kiezen tussen "quasi" en "kwasi"; het wordt "quasi". !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! De dubbelspelling leidde tot verwarring. Is die verwarring ! nu over? Je weet nu dus dat je het woord altijd met een c of ! altijd met een k moet schrijven. Welke van de twee weten we ! nog steeds niet. Trouwens, we hebben ook nog steeds dubbel- ! spellingen. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 2. Onlogische keuzes uit de oude Woordenlijst worden herzien. Om een voorbeeld te noemen: de oude lijst gaf "microcosmos" naast "kosmos". Beide worden nu met een -k- geschreven. Hetzelfde geldt voortaan voor "kopie" en "fotokopie". !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! Welke logica? Als niet-gestudeerde niet-gymnasiast weet ! ik niet waarom "cosmos" minder logisch is dan "kosmos". ! Bovendien is het nog altijd "accorderen" en "akkoord". !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 3. De regels voor de tussenletters in samenstellingen worden eenvoudiger. Een samenstelling is een woord dat uit twee woorden gevormd is, bijvoorbeeld "keukendeur". Soms is daartussenin nog een letter te horen: "maneschijn", "heldendaad", "stadskantoor". Voor de tussenklank -e(n) geldt voortaan het volgende: je schrijft -en als het eerste deel van de samenstelling een zelfstandig naamwoord is dat alleen maar een meervoud heeft op -en. Het wordt dus "boekenlegger", "bessensap" en "geitenleer". !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! Hiep hoi! Dat is eenvoudig. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Maar het blijft "rijstebrij", want `rijst' heeft geen meervoud. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! Ik ken diverse rijsten. Zilvervliesrijst, snelkookrijst ! gewone rijst. Ik vind het alweer iets minder eenvoudig. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Het blijft ook "rodekool", want 'rood' is geen zelfstan- dig naamwoord. En het blijft "hoogtevrees", want 'hoogte' heeft ook een meervoud op -s. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! O. Maar hoe weet ik nou of een woord een meervoud op -s ! en -en heeft? Is daar een regel voor? ! Ik vind het lastig worden. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Deze nieuwe regel zou in sommige gevallen ongewilde veranderin- gen opleveren. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! Ongewild? Wie wil dat niet, en waarom? !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Daarom worden er een paar uitzon- deringen op gemaakt. Die zorgen ervoor dat woorden als "zonneschijn", "ruggespraak", "reuzemop" en "padde- stoel" ongewijzigd blijven. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! Een 'paar' uitzonderingen. Haha. Maar liefst 5 uitzon- ! deringsregels zijn er gekomen, die bovendien erg vaag zijn: ! "wanneer iets nog Frans aanvoelt", "vermeende samenstelling", ! "oorspronkelijke betekenis wordt niet meer als zelfstandig ! woord ervaren", allemaal van dat soort vage aanduidingen. ! ! Met deze 'regels' valt absoluut niet te werken. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Bij de tussenklank -s verandert er bijna niets. Als je een -s hoort schrijf je die ook. Dat kan betekenen dat een samenstelling op twee manieren kan worden geschreven. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! Hoe heet dat ook alweer, als je een woord op twee manieren ! kan schrijven? Oh ja. Dubbelspelling...... Wat was ook al ! de belangrijkste reden voor de nieuwe spelling? !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Sommige mensen zeggen: "geluidhinder", of "spellingcommissie". Anderen zeggen "geluidshin- der" of "spellingscommissie". Als het gaat om uit- spraakverschillen, zijn beide spellingen toegelaten. Dat was trouwens al zo. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! Dat is niet waar. De tussen-s was in officiele spelling ! niet toegelaten; daarom is het spellingchaos, geen spellings- ! chaos. Trouwens, ook deze 'non-regel' is weer onvolledig, ! want is het nu dorpsstraat of dorpstraat? !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!1!!!!!!! 4. Een liggend streepje komt in de plaats van het trema als in een samenstelling een aantal klinkers op elkaar volgen die tot uitspraakverwarring kunnen leiden. "Meeëten" wordt dus "mee-eten", "zeeëend" wordt "zee-eend". Bij voluit geschreven getallen blijft het trema wel staan: het blijft "honderdtweeëntwintig". En natuurlijk behoudt ook een woord als "geërgerd" zijn trema: dat is immers geen samenstelling. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! Waarom het liggend streepje niet overal toegepast? Het is toch ! niet nodig verschil te maken voor deze gevallen? !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 5. Bijvoeglijke naamwoorden die zijn afgeleid van een samengestelde aardrijkskundige naam krijgen voortaan altijd een liggend streepje: "West-Vlaams", "Zeeuws-Vlaams". Het verwarrende onderscheid tussen bijvoorbeeld "Westvlaams" en "Zeeuws-Vlaams" vervalt daarmee. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! Op zich een goede maatregel. Maar volgens het Groot Dictee ! is het wel Oudvlaams. Dat snap ik dan weer niet. ! En volgens het Elektronische Van Dale's Hedendaags Nederlands is ! het Oud-Hollands. Ik haak af. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Moet iedereen de officiële spelling volgen? ------------------------------------------- Alleen voor de overheid en het onderwijs is de officiële spelling wettelijk verplicht. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 'Alleen overheid en onderwijs'. Dat zijn wel alle ambtenaren, ! onderwijzers, leerkrachten, studenten, scholieren, ! universiteiten enzovoorts. Een enorme hoeveelheid mensen dus, nog ! aan te vullen met bedrijven die tekstueel werk doen voor de ! overheid (waar ook de provinciale en plaatselijke overheden toe ! horen, zoals onder meer vertaal-, PR-, en marketingbureaus. ! Nu stelt die verplichting op het werk niet veel voor; ze ! installeren eenvoudige een andere woordenlijst in de ! spellingchecker op hun PC en klaar is Kees. ! Voor scholieren en veel andere mensen die het Nederlands onder de ! knie moeten en willen krijgen, en niet de beschikking over een PC ! hebben is dat anders: Zij moeten de regels toepassen. ! Zij zijn de slachtoffers wanneer de regels niet goed zijn. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Verder mag iedereen in principe spellen zoals hij of zij wil. Dat was al zo en verandert ook nu niet. Een "architektenburo" hoeft zijn naam dus niet te veranderen in "architectenbureau". !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! Dat is een soort standaard disclaimer: als je het niet mooi ! vindt dan doe je het maar niet. Je hoeft toch niet? ! Hiermee ondergraaft de Taalunie het belang van een eenduidige, ! uniforme spelling, en toont aan lak te hebben aan het belang van ! taalgebruikers. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! In de praktijk volgen de meeste mensen echter de officiële spelling. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! Onbewijsbaar. Aan een willekeurige tekst kun je niet zien of ! iemand de nieuwe, de toegelaten of de voorkeurspelling heeft ! gevolgd. En de oude en nieuwe regelwouden voor de tussen-n zijn ! zo ondoordringbaar dat ook daar niets aan te zien is. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Hoe weet ik zeker dat ik volgens de nieuwe spelling schrijf? ------------------------------------------------------------ Het belangrijkste hulpmiddel daarvoor is de Woordenlijst, het nieuwe Groene Boekje. In de inleiding van het Groene Boekje staan alle regels over de spelling van het Neder- lands. De lijst telt ruim 125.000 woorden. Achter ieder woord staat het geslacht en - waar nodig - informatie over verbuigingen en vervoegingen. In de lijst staan ook vaste verbindingen die een probleem kunnen opleveren, zoals "te allen tijde", "in groten getale", "ten eeuwigen dage". De nieuwe Woordenlijst verschijnt in december en kost ca. f 39,90 in Nederland en ca. Bfr. 750 in Vlaande- ren. Andere hulpmiddelen om de nieuwe spelling toe te passen zijn woordenboeken en de automatische spelling controle in tekstverwerkers. Die verschijnen echter niet onder verantwoordelijkheid van de Taalunie. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! Hoe weet ik zeker dat ik volgens de nieuwe spelling schrijf? ! Hierboven staat het: zoek het op in het Groene Boekje, een woor- ! denboek of gebruik de spellingchecker. ! De nieuwe spelling, het is onbeschaamd opgeschreven, is een ! opzoekspelling. ! De regels zijn zwaar onvoldoende, als woordenboeken en ! spellingcheckers het voornaamste middel zijn om te bepalen ! of een woord correct gespeld is. ! Daar komt nog bij, dat er door de slechte regels verschillen ! zijn tussen de diverse woordenboeken, het Groene Boekje, en ! de wettelijke officiele woordenlijst die in het spellingbesluit ! 1996 is opgenomen (dat is dus NIET het Groene Boekje!) !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Staan alle Nederlandse woorden in de nieuwe Woordenlijst? --------------------------------------------------------- In geen enkel woordenboek staan alle Nederlandse woor- den. Niemand weet hoeveel woorden het Nederlands telt, omdat je in principe oneindig veel samenstellingen kunt maken. Er komen bovendien steeds nieuwe woorden bij. De nieuwe Woordenlijst bevat 125.000 woorden, bijna twee keer zoveel als de oude lijst. Daar zijn veel woorden bij die sinds 1954 de taal zijn binnengekomen. Voor veel van die woorden bestond daarom nog geen officiële spel- ling. Het instituut voor Nederlandse Lexicologie, dat de lijst heeft samengesteld, beschikt over grote computerbestan- den met hedendaagse teksten. Op basis daarvan zijn de woorden geselecteerd die in het moderne Nederlands het meest worden gebruikt. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! En de schrijfwijze die daarin het meest werd gehanteerd ! werd de officiele schrijfwijze, en zo blijf je tot in lengte ! van dagen met dubbelspellingen zitten. Want als er een nieuw ! woord de taal binnenkomt, schrijven we het dan met een c of k, ! met qu of kw? Opzoeken kunnen we niet - het staat niet in de ! woordenlijsten. Regels hebben we niet. Dus het duurt jaren ! voor we zeker weten of we het 'officieel' schrijven. ! Beunhazenwerk! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Wanneer wordt de nieuwe spelling van kracht? -------------------------------------------- De nieuwe spelling wordt niet meteen officieel van kracht. Eind 1995 verschijnt de nieuwe Woordenlijst. Naar ver- wachting wordt in 1996, aan het begin van het nieuwe schooljaar, in Nederland en Vlaanderen de nieuwe spelling gelijktijdig wettelijk ingevoerd. Vanaf dat moment wordt de nieuwe spelling onderwezen. Omdat er maar heel weinig verandert, kunnen schoolboeken in de normale omlooptijd worden vervangen. Blijven boeken in de huidige spelling nog bruikbaar? ---------------------------------------------------- Algemene boeken (romans en non-fictie) blijven zonder meer bruikbaar. Er zijn zo weinig wijzigingen dat het ver- schil in een gewone tekst nauwelijks opvalt. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! Het is overduidelijk dat de nieuwe spelling geen nieuwe ! spelling is, en het trieste is dat de Taalunie er nog ! trots op is ook, getuige opmerkingen als bovenstaande. ! Die trots is volkomen misplaatst, omdat het schrijven ! van Nederlands geenszins eenvoudiger is geworden. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Voor het aankoopbeleid van bibliotheken heeft de spellingwijziging dan ook geen directe gevolgen. Uitgevers zullen hun boe- ken over het algemeen pas bij herdruk aanpassen. Alleen woordenboeken en andere alfabetisch gerangschikte na slagwerken verschijnen waarschijnlijk sneller dan anders in een nieuwe uitgave. Daar zijn de veranderingen verhou- dingsgewijs het grootst. Komt er straks weer een spellingwijziging? ------------------------------------------ Nee, maar omdat taal voortdurend in beweging is, wordt de woordenlijst wel iedere tien jaar aangepast. Verouderde woorden worden dan geschrapt en nieuwe toegevoegd. Zo volgt het Groene Boekje de belangrijkste veranderingen in onze woordenschat. De spellingregels veranderen daarbij niet. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! Het is te hopen dat de spellingregels WEL wijzigen. Wat ! wat er nu ligt is onbruikbaar. ! Het Groene Boekje kan vele malen korter wanneer voor ! samengestelde woorden zodanige regels zijn geformuleerd ! dat over de correcte schrijfwijze geen twijfel bestaat. ! Het antwoord op de vraag 'hoe weet ik of ik correct ! schrijf?' moet beantwoord kunnen worden met een verwijzing ! naar de spellingregels. ! Overigens heeft het Groene Boekje helemaal geen wettelijke ! status. Het Spellingbesluit van 19 juni 1996 heeft betrekking ! op de woorden die in bijlage I van het besluit zijn genoemd, ! en dat zijn er maar 16.500. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Wat doet de Nederlandse Taalunie eigenlijk? -------------------------------------------- De nieuwe spelling is tot stand gekomen onder leiding van de Nederlandse Taalunie. In de Taalunie werken de Nederlandse en de Vlaamse regering samen op het gebied van de Nederlandse taal en letteren. De Taalunie houdt zich niet alleen bezig met spelling en grammatica. Ook het onderwijs Nederlands is een belangrijk terrein, zowel in Nederland en Vlaanderen zelf, als in het buitenland. Aan meer dan 250 universiteiten in het buitenland wordt Nederlands onderwezen. De Taalunie ondersteunt dit, en draagt zo bij aan het verspreiden van de taal, de literatuur en de cultuur van Nederland en Vlaanderen. Verder zet de Taalunie zich in voor het Nederlands in de Europese Unie. De Taalunie staat onder leiding van twee Nederlandse en twee Vlaamse ministers. Deskundigen adviseren over het beleid, dat wordt gecontroleerd door een commissie van Nederlandse en Vlaamse volksvertegenwoordigers. Het Algemeen Secretariaat is gevestigd in Den Haag. Voor nadere informatie kunt u contact opnemen met Postbus 51 infolijn Nederland 06-8051 (0,40/min.) België *31 70 311 51 05 Extra folders kunt u aanvragen bij het DOP (Distributie Overheid en Particulier) telefoon *31-(0)71-352 500, fax *31-(0)71-352 535 nederlandse taalunie, lange voorhout 19, 2517 jl den haag